Αποκλειστικό: Μυστικά της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα έρχονται στο φως
1 min read
Για τους Έλληνες του Πόντου είναι ένα σύμβολο θρησκευτικό, ιστορικό, πολιτισμικό. Για τους επισκέπτες της, ορθόδοξους και μη, είναι επιπλέον ένα θαύμα της αρχιτεκτονικής και ένα ορόσημο που δεν αφορά μόνο την πίστη, αλλά και τους εμπορικούς δρόμους σε μια από τις κοιλάδες της Ματσούκας, στη σημερινή Τουρκία – άλλωστε για δεκαετίες έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μοναστική οικονομία της Τραπεζούντας. Η ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά εδώ και δυόμισι χρόνια παραμένει κλειστή για το κοινό εξαιτίας των εκτεταμένων εργασιών αναστήλωσης.
Οι Τούρκοι καθηγητές Αρχαιολογίας και Τέχνης που επιβλέπουν τα έργα, ωστόσο, «υπόσχονται» ότι όταν ανοίξει και πάλι, μερικά από τα μυστικά της θα έρθουν στο φως.
Μιλώντας αποκλειστικά στο pontos-news.gr, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Ιστορίας του Πολυτεχνείου Τραπεζούντας δρ Ισμαήλ Κιοσέ (İsmail Köse) επιβεβαίωσε ότι η μονή θα ανοίξει και πάλι τον Ιούνιο, αν όλα πάνε βάσει του χρονοδιαγράμματος. Πριν από λίγες ημέρες βρέθηκε στην περιοχή στο πλαίσιο των επισκέψεων επίβλεψης που κάνει για λογαριασμό του δήμου, και όπως εξηγεί αν και οι εργασίες καθαρισμού στο μοναστηριακό συγκρότημα έχουν σταματήσει εξαιτίας του χειμώνα, αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος Μαΐου. «Η απομάκρυνση και η στερέωση των επικίνδυνων βράχων ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία», σημειώνει.
Το έργο αναστήλωσης, κατά τον δρ Κιοσέ, περιλαμβάνει τρεις φάσεις. Η πρώτη ήταν να γίνει καθαρισμός και να αναδειχθούν όλα τα διαθέσιμα δομικά στοιχεία. Η δεύτερη και κυριότερη φάση ήταν να στερεωθούν τα κομμάτια των βράχων που ήταν έτοιμα να ξεκολλήσουν, και ιδίως αυτά που αν έπεφταν υπήρχε κίνδυνος για κτήρια του συγκροτήματος στην αριστερή πλευρά. «Σε εξέλιξη είναι και η διαδικασία καθαρισμού και στερέωσης και των μικρότερων κομματιών προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι δεν θα γίνει αποκόλληση στο μέλλον», συμπληρώνει.
Η τρίτη φάση, που μπορεί να ολοκληρωθεί και αφότου ανοίξει η μονή, έχει να κάνει με την αναστήλωση των γκρεμισμένων κτισμάτων. «Είναι μια δουλειά που χρειάζεται ειδικούς και επιστήμονες σαν και εμένα», σημειώνει ο καθηγητής από το Πολυτεχνείο της Τραπεζούντας. Τον ρωτάμε τι θα είναι διαφορετικό από τον Ιούνιο και μετά στην Παναγία Σουμελά, για να πάρουμε την απάντηση ότι η επίσκεψη «θα είναι πιο ασφαλής», και ότι ελπίζει να ανοίξουν μερικά σημεία που σήμερα παραμένουν κλειστά για το κοινό.
Εργασίες σε εξέλιξη στο μοναστικό συγκρότημα
Γεννημένος στη Ματσούκα, ο Ισμαήλ Κιοσέ έχει κάνει αρκετές δημοσιεύσεις για την Παναγία Σουμελά μελετώντας ιδιαίτερα το κτηριακό συγκρότημα αλλά και τη σχέση της μονής με τους εμπορικούς δρόμους. Επίσης, έχει δουλέψει πάνω στην ορθόδοξη αγιογραφία και εικονογραφία. «Η Παναγία Σουμελά είναι κάτι παραπάνω από ένα τεράστιο κτήριο. Για παράδειγμα, η έρευνα πεδίου μου έδειξε ότι ένας εναλλακτικός εμπορικός δρόμος περνούσε από την αντίθετη πλευρά της κοιλάδας απ’ όπου βρίσκεται η μονή. Άρα, εκτός από τόπος λατρείας ήταν και ενός είδους φυλάκιο», επισημαίνει.
Η παραπάνω παρατήρηση επιβεβαιώνεται από το παρεκκλήσι που βρέθηκε εκτός του κτηριακού συγκροτήματος.
«Δυστυχώς, όπως συμβαίνει παντού στον κόσμο, οι λαθρανασκαφείς μπορεί να προλάβουν τους επιστήμονες», εξηγεί ο Ισμαήλ Κιοσέ. Το παρεκκλήσι που βρέθηκε είχε το ρόλο παρατηρητηρίου καθώς η θέα ήταν απρόσκοπτη μέχρι το χωριό Λιβερά και μπορούσε να «ενημερώνει» τη μονή και την Τραπεζούντα για όσα συνέβαιναν στην κοιλάδα. Η έρευνα του καθηγητή τον έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η Σουμελά είχε τέσσερα ή και περισσότερα τέτοιου είδους παρεκκλήσια, μικρότερα ή μεγαλύτερα.
Αριστερά: Πάνω στο βράχο διακρίνεται μέρος του παρεκκλησίου-φρούριο. Δεξιά: Το σημείο όπου βρίσκεται το ένα από τα κρυμμένα παρεκκλήσια
Σε ό,τι έχει να κάνει με το μυστικό παρεκκλήσι με τις τοιχογραφίες που βρέθηκε μέσα στο μοναστικό συγκρότημα και προκάλεσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον, ο καθηγητής επιβεβαιώνει ότι ήταν γνωστό στους επιστήμονες εδώ και χρόνια ωστόσο προτίμησαν να ανακοινώσουν την ύπαρξή του αφότου διασφάλισαν την προστασία του. Ωστόσο, όπως αποκαλύπτει στο pontos-news.gr, τα μυστικά παρεκκλήσια με τις τοιχογραφίες δεν είναι ένα, αλλά δύο.
Ισμαήλ Κιοσέ: Δυστυχώς κατά την πρόσφατη επίσκεψή μου διαπίστωσα ότι λαθρανασκαφείς πήγαν στο κρυμμένο παρεκκλήσι και κατέστρεψαν ορισμένα σημεία.
«Το ένα βρίσκεται στην αντίθετη της μονής πλευρά, στο μέσον ενός μικρού βράχου. Στο μεγαλύτερο μέρος του έχει πέσει αλλά κάποιες από τις τοιχογραφίες, ίσως του 11ου αι., διατηρούνται μέχρι σήμερα. Εκτός από παρεκκλήσι ήταν και “φυλάκιο” μιας και από το σημείο που βρίσκεται μπορείς να δεις τη μονή. Το δεύτερο, στο τέλος του μοναστηριού, είναι πολύ μικρό και κρυμμένο. Η πρόσβαση σε αυτό είναι δύσκολη, από ένα μονοπάτι πλάτους μόλις 50 εκ. Προτιμήσαμε να κρατήσουμε μυστική την ύπαρξή του, αν και στο βιβλίο μου The Unknown Frescoes of Soumela («Οι άγνωστες τοιχογραφίες της Σουμελά») έδινα κάποιες πληροφορίες», λέει.
Μερικές από τις τοιχογραφίες του κρυμμένου παρεκκλησίου της Παναγίας Σουμελά
Για το δεύτερο παρεκκλήσι, το πιο «διάσημο», διευκρινίζει ότι το στοιχείο που το κάνει ιδιαίτερο είναι η δύσκολη πρόσβαση σε αυτό. Οι τοιχογραφίες τον οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ίσως είναι παλαιότερο από την Παναγία Σουμελά, και το χρονολογεί πριν από τον 11ο αιώνα. «Η τοποθεσία του, η αψίδα του κτίσματος, οι τοιχογραφίες, όλα το κάνουν μοναδικό», καταλήγει.
- Οι φωτογραφίες του άρθρου είναι από την τελευταία επίσκεψη του Ισμαήλ Κιοσέ στην Παναγία Σουμελά. Τον ευχαριστούμε θερμά για την παραχώρησή τους.
