Οι κτηνωδίες των Ναζί στα υπόγεια της Κομαντατούρ στην Αθήνα-ΜΑΡΤΥΡΙΑ

«24 ώρες χωρίς φαΐ και χωρίς νερό. Μυρίζοντας μόνο γιασεμί». Αυτά είναι τα λόγια που μπόρεσε να σκαλίσει ο Δ. Μωραΐτης στον τοίχο του υπόγειου κρατητηρίου της Κομαντατούρ. Σήμερα, είναι μια από τις πρώτες ακιδογραφίες που αντικρίζει ο επισκέπτης του υπογείου της πλατείας Κοραή 4.

Στο μήνυμα που χάραξε στον τοίχο, τη μόνη μαρτυρία ότι πέρασε από αυτόν τον χώρο, ο κρατούμενος Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης, δηλώνει: «Τελειόφοιτος Ιατρικής. Αδίκως φυλακισθείς. Κρατούμαι ως όμηρος. Μαρτύρια Ιεράς Εξετάσεως».

Ο Μαλεύρης μπήκε στα κρατητήρια της Κομαντατούρ στις 15 Δεκεμβρίου του 1942 και έφυγε στις 10 Ιανουαρίου του 1943. Όχι με «προορισμό» την ελευθερία, αλλά τις φυλακές Αβέρωφ, όπως έγραψε ο ίδιος στον τοίχο. Άλλωστε, όπως έγραψε ένας άλλος κρατούμενος σε μια άλλη γωνιά του κρατητηρίου, «εύκολα μπένης, δήσκολα βηένης».

Η βαριά σιδερένια πόρτα που περνάει ο επισκέπτης του χώρου Ιστορικής Μνήμης στην πλατεία Κοραή, είναι ιδανική για να τον εντάξει σε όσα πρόκειται να δει και να νιώσει στο εσωτερικό του χώρου. Άλλωστε, δεν είναι λίγοι οι επισκέπτες που, έχοντας κατακλυστεί από την ένταση και τα συναισθήματα, σταματούν την ξενάγησή τους πριν αυτή ολοκληρωθεί.

Λίγα μέτρα πιο μέσα, μια συλλογή πακέτων από τσιγάρα που βρέθηκαν στον χώρο κατά τις εργασίες αναστήλωσης του χώρου. Αυτά, μαζί με τους τοίχους του κρατητηρίου είναι πλέον από τους λίγους «μάρτυρες» όσων φριχτών εμπειριών έζησαν εκεί εκατοντάδες Έλληνες.

Όμως η ανάσα κόβεται για λίγα δευτερόλεπτα στη θέα του συμβόλου που δέσποζε στην οροφή του κτηρίου για τα τέσσερα χρόνια της Κατοχής. Η μάλλινη υπερμεγέθης ναζιστική σημαία συντηρήθηκε το 2008 από τη  Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεοτέρων Μνημείων και εκτίθεται σε μουσειακή προθήκη σε θέση κυματισμού.

Το ελάχιστο διάστημα κράτησης ήταν 24 — 48 ώρες, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν κρατηθεί 4 και 5 μήνες. Κάποιες από τις ακιδογραφίες μάλιστα, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ημερολόγια κρατουμένων που καταμαρτυρούν ακριβείς χρόνους κράτησης.

Ονόματα, ημερομηνίες, πορτρέτα γυναικών, όρκοι αθωότητας, και βρισιές για τον κατακτητή, αλλά και αυτοκίνητα, καράβια, και αεροπλάνα είναι λίγες μόνο από τις εκατοντάδες ακιδογραφίες που έχουν χαραχτεί στους τοίχους της Κομαντατούρ και, επομένως, στην ιστορία.

Όμως αν τα όσα έχουν χαράξει στους τοίχους του κρατητηρίου οι κρατούμενοι είναι αρκετά για να δώσουν μια αίσθηση της ψυχολογικής και συναισθηματικής τους κατάστασης, τα ίχνη των κελιών που έχουν μείνει αποτυπωμένα στο πάτωμα και στο ταβάνι ενός από τους θαλάμους, «λένε» την ιστορία με έναν πολύ πιο κυνικό τρόπο.

Συνεχίζοντας την περιήγησή του ο επισκέπτης, μπαίνει σε έναν θάλαμο όπου διακρίνονται ακόμη τα ίχνη των τοίχων των έξι κελιών απομόνωσης που υπήρχαν στον χώρο. Έξι κελιά που το καθένα δεν ξεπερνά σε μήκος το ύψος ενός άνδρα. Στους τοίχους των κελιών απομόνωσης, τα χαραγμένα πορτρέτα γυναικείων μορφών είναι μια ακόμη ένδειξη της συναισθηματικής κατάστασης των κρατουμένων της Κομαντατούρ.

Η στέρηση νερού και φαγητού ήταν από τις πιο συνηθισμένες μεθόδους άσκησης πίεσης. Υπήρχαν δεξαμενές, όμως η ύπαρξή τους φαίνεται πως ήταν περισσότερο για να εντείνει το βάσανο των κρατουμένων.

Άλλωστε, στους τελευταίους χώρους κράτησης που βλέπει ο επισκέπτης, η «κραυγή» για νερό είναι περισσότερο από εμφανής.

Δημήτρης Μωραΐτης, κρατούμενος: «Ψάχναμε κάποια τρύπα να το σκάσουμε»

Μερικοί από τους ανθρώπους που κρατήθηκαν στην Κομαντατούρ έχουν μπει ξανά στον χώρο ως επισκέπτες. Πρόκειται για τους πιο ηλικιακά πιο νέους από τους κρατούμενους. Οι υπεύθυνοι του χώρου μας λένε ότι η τραυματική εμπειρία είναι προφανής. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν επιθυμούν να δημοσιευτούν τα ονόματά τους, ούτε να μπουν σε περισσότερες λεπτομέρειες για τις συνθήκες κράτησης.

Ο Δημήτρης Μωραΐτης όμως, είναι ένας από τους πολύ λίγους κρατούμενους που μίλησαν δημόσια για την εμπειρία τους στο κολαστήριο της Κοραή. Ο Μωραΐτης, μέλος τότε της ΕΠΟΝ (της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων που υπαγόταν στο ΕΑΜ) κρατήθηκε στα υπόγεια της Κομαντατούρ σε ηλικία 18 ετών.

«Μόλις μπήκα μέσα τα ‘χασα. Γινότανε χαμός, κόσμος πολύς. Άρχισα να προσπαθώ να βρω μια θέση να ακουμπήσω. Τελικά αφού έψαξα, βρήκα μια θέση που θα μπορούσα να σταθώ γιατί όλοι ήταν σωρηδόν. Άλλοι κοιμόντουσαν κάτω, άλλοι καθόντουσαν, άλλοι όρθιοι μιλάγανε, φωνάζανε», θυμάται ο Δημήτρης Μωραΐτης, εξιστορώντας τα όσα έζησε εκεί, σε ηλικία πλέον 85 ετών.

«Γνώρισα και έναν άλλον συναγωνιστή της ηλικίας μου με τον οποίο πιάσαμε κουβέντα. Ρωτούσαμε τους μεγαλύτερους τι θα μας κάνουν εδώ, που θα μας πάνε, δίνουνε φαΐ, δίνουνε νερό; Εκείνοι μας είπαν ‘τίποτα από όλα αυτά. Ή θα μας πάνε στη Γερμανία να δουλέψουμε σαν εργάτες ή να μας εκτελέσουν ή να μας πάνε κάπου αλλού’. Αυτό έλεγαν όλοι οι Έλληνες που ήταν εδώ», λέει ο κ. Μωραΐτης.

Ο Δημήτρης Μωραΐτης περιγράφει επίσης ότι με τον συναγωνιστή που γνώρισε στα υπόγεια της Κομαντατούρ ερεύνησαν τη δυνατότητα να διαφύγουν.

«Κάναμε έρευνες να δούμε μήπως μπορέσουμε να βρούμε κάποια τρύπα να το σκάσουμε, πράγμα που ήταν αδύνατο, οι πόρτες ήταν αμπαρωμένες, και περιμέναμε» τονίζει.

«Σκαλίσαμε τους τοίχους για να δώσουμε σήμα στους δικούς μας, αν χανόμασταν, ότι εδώ κάποτε βρεθήκαμε και εμείς. Μείναμε γύρω στις 3 μέρες νηστικοί και διψασμένοι», θυμάται ο κ. Μωραΐτης.

Πάντως, μέχρι και σήμερα, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις διαφυγής από τον συγκεκριμένο χώρο κράτησης.

Ποιοι κατέληγαν στα υπόγεια της Κοραή;

Κατά τα χρόνια της κατοχής, η  Κομαντατούρ αποτελούσε τη στρατιωτική διοίκηση. Η αντίστοιχη αστυνομική, αντικατασκοπευτική υπηρεσία ήταν η Γκεστάπο που έδρευε στην οδό Μέρλιν. Έτσι, οι λόγοι για τους οποίους κρατούνταν εδώ οι πολίτες ήταν πιο γενικευμένοι.

Οι Γερμανοί, φεύγοντας από εδώ, φρόντισαν να καταστρέψουν όλα τα αρχεία, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει οργανωμένη καταγραφή όλων όσων πέρασαν από το υπόγειο της Κοραή. Ωστόσο, η αναστήλωση του χώρου έφερε στο φως πολλές ακιδογραφίες κρατουμένων που είχαν προηγουμένως καλυφθεί. Στις ακιδογραφίες αναφέρονται τα ονόματα 239 ανθρώπων. Μέσα από αυτά οι ερευνητές και οι συντηρητές του μουσείου προσπαθούν να βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερα συμπεράσματα.

Άλλοι κρατούνταν εδώ για ποινικά αδικήματα, ενώ άλλοι θα μπορούσαν να κρατηθούν και μόνο λόγω κάποιας υποψίας.

Μάλιστα, κάποιοι τοποθετήθηκαν εδώ έχοντας καταδοθεί από δωσίλογους, καταδότες, αλλά ακόμη και από γείτονες ή συγγενείς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κρατούμενοι στις ακιδογραφίες τους περιγράφουν ή και κατονομάζουν τα ονόματα αυτών που τους κατέδωσαν.

Οι ηλικίες των κρατουμένων ξεκινάνε από τα 10 μόλις χρόνια.

Ο Δημήτρης Μωραΐτης όμως, στην περιγραφή του κάνει λόγο και για μια ομάδα Εβραίων από διάφορα μέρη που είχαν συγκεντρωθεί στο υπόγειο Κομαντατούρ. Στη συγκεκριμένη ομάδα, όπως λέει υπήρχαν άνδρες, γυναίκες και παιδιά και όλοι τους είχαν ξυρισμένο ένα σημείο του κεφαλιού τους ως «σημάδι». Η ομάδα στην οποία αναφέρεται ο Μωραΐτης φέρεται να μην ήταν σε θέση να ξέρει σε εκείνη τη χρονική στιγμή που θα τους έστελναν στη συνέχεια οι γερμανικές αρχέ

Η μετατροπή: Από αντιαεροπορικό καταφύγιο σε κολαστήριο ψυχών

Η κατασκευή του κτηρίου ολοκληρώθηκε το 1938 για την Εθνική Ασφαλιστική. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα, τον Μάιο του 1941, επιτάχθηκε από τους Γερμανούς για να στεγάσει διάφορες υπηρεσίες τους, μεταξύ των οποίων και η Κομαντατούρ.

Στα δύο υπόγεια, σε βάθος έξι μέτρων κάτω από την επιφάνεια της γης, οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν κατασκευάσει τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες γερμανικής κατασκευής που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των δύο ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, γεγονός που διευκόλυνε τις κατοχικές δυνάμεις.

Κάπως έτσι, τα υπόγεια αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές στις οποίες κρατήθηκαν μεταξύ άλλων πολλοί έλληνες πατριώτες αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες.

Το κτήριο, μέχρι και σήμερα ανήκει στην Εθνική Ασφαλιστική.

Οι επισκέπτες του χώρου μνήμης

Όπως μαθαίνουμε από τους υπεύθυνους, η επισκεψιμότητα αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο. Άλλωστε, ο χώρος είναι ανοιχτός προς το κοινό από το 1991.

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι δεν είναι λίγοι οι κάτοικοι της Αθήνας που, ενώ τα κρατητήρια της Κομαντατούρ βρίσκονται σε ένα από τα κεντρικότερα σημεία της πόλης, δεν γνωρίζουν για την ύπαρξή τους.

Παρόλα αυτά, τον χώρο μνήμης επισκέπτονται οικογένειες, σχολικές τάξεις από την Στ’ Δημοτικού και πάνω, πανεπιστήμια του εξωτερικού και ομάδες φοιτητών.

πηγη sputniknews