Κίνδυνος “προσφυγικής κόπωσης”: Πώς οι Ευρωπαίοι μπορούν να στηρίξουν τους Ουκρανούς που φεύγουν από τον πόλεμο
1 min read
Των Joanna Hosa, Gabrielė Valodskaitė
Από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν καταβάλει τεράστιες προσπάθειες για να στηρίξουν τους πρόσφυγες. Αυτή τη στιγμή φιλοξενούν περίπου 7,9 εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν εγκαταλείψει τα εμπόλεμα εδάφη. Συνολικά 4,7 εκατομμύρια έχουν εγγραφεί σύμφωνα με την οδηγία για προσωρινή προστασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία επιτρέπει στους πρόσφυγες να ζουν, να εργάζονται, να σπουδάζουν και να έχουν πρόσβαση σε όλο το φάσμα των παροχών στις χώρες υποδοχής τους. Παράλληλα, πολλοί πολίτες της ΕΕ έχουν καλωσορίσει τους Ουκρανούς στα σπίτια τους.
Ωστόσο, καθώς ο πόλεμος δεν δείχνει σημάδια επικείμενης λήξης, οι κυβερνήσεις προετοιμάζονται για έναν μακρύ πόλεμο και οι Ευρωπαίοι παλεύουν με τις αυξανόμενες τιμές, η κούραση από τους πρόσφυγες έχει αρχίσει να εμφανίζεται. Έχει μετατραπεί ακόμη και σε πράξεις καθαρής εχθρότητας και διαδηλώσεις για την κρίση του κόστους ζωής. Ένα νέο κύμα προσφύγων που δραπετεύουν από έναν σκληρό χειμώνα και ο αντίκτυπος της ενεργειακής τρομοκρατίας της Ρωσίας θα μπορούσε να οξύνει περαιτέρω τα συναισθήματα, οδηγώντας τελικά σε περισσότερες διαδηλώσεις, αλλά δίνοντας και την την ευκαιρία σε αντι-μεταναστευτικά ή αντιευρωπαϊκά κόμματα να κερδίσουν ψήφους στις εκλογές.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες κράτησαν σε μεγάλο βαθμό χαμηλό προφίλ για το θέμα. Ωστόσο, ενώ εφαρμόζουν φιλικές προς τους πρόσφυγες πολιτικές, παραβλέπουν την ανάγκη διατήρησης της δημόσιας υποστήριξης για επιλογές σχετικά με την πρόσβαση των Ουκρανών στην αγορά εργασίας και τα κοινωνικά επιδόματα. Αυτό το κενό κινδυνεύει να καλυφθεί από παραπληροφόρηση σχετικά με τους πρόσφυγες που δήθεν τυγχάνουν προνομιακής μεταχείρισης εις βάρος των κατοίκων της περιοχής. Πράγματι, η μηχανή παραπληροφόρησης της Ρωσίας εργάζεται ήδη σκληρά για να διασπείρει τέτοια ψέματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το Κρεμλίνο έχει ξεκάθαρο συμφέρον να διχάσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και να στρέψει την κοινή γνώμη όχι μόνο εναντίον εκείνων που φεύγουν από τον πόλεμο, αλλά και ενάντια στην πλήρη υποστήριξη της Ουκρανίας.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πρέπει να πάρουν τον έλεγχο του αφηγήματος που αφορά τους Ουκρανούς πρόσφυγες προτού τα μηνύματα των λαϊκιστικών κομμάτων και οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης επικρατήσουν. Εάν, για παράδειγμα, ο επικεφαλής του κύριου κεντροδεξιού κόμματος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, είναι σε θέση να κατηγορήσει τους Ουκρανούς πρόσφυγες για “τουρισμό πρόνοιας” (σχόλιο για το οποίο αργότερα ζήτησε συγγνώμη), αυτό πλήττει όχι μόνο τους πρόσφυγες αλλά υπονομεύει επίσης την πολιτική της ΕΕ και δίνει μια νίκη στα τρολ και τους προπαγανδιστές της Ρωσίας.
Οι πολιτικοί ηγέτες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτό το ζήτημα με τρεις βασικούς τρόπους.
1. Ενίσχυση της υποστήριξης του κοινού
Οι ηγέτες πρέπει να εργαστούν για να δείξουν ότι η βοήθεια προς τους πρόσφυγες δεν είναι εις βάρος των πολιτών της ΕΕ. Θα πρέπει να ξεκινήσουν παρέχοντας σαφείς πληροφορίες σχετικά με το πόση οικονομική στήριξη λαμβάνουν οι πρόσφυγες, ποια μέρη αυτής προέρχονται από εθνικούς πόρους και πόσα από την ΕΕ, και τους τρόπους με τους οποίους η στήριξη επηρεάζει τους υπηκόους της ΕΕ. Μια τέτοια ανάλυση θα δείξει ότι είναι ένα μικρό ποσό σε σύγκριση με το σύνολο των δημοσίων δαπανών. Οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι δράσουν προληπτικά επ’ αυτού, όπως ξεκινώντας μια εκστρατεία ενημέρωσης. Θα μπορούσαν να συνεργαστούν με τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι για την παραγωγή περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ενημερώσουν το κοινό για την καθημερινή ζωή και τις ανάγκες των προσφύγων. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίσουν ότι δημιουργούν χώρο για διάλογο στον οποίο οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν τις ανησυχίες τους. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτό το διάστημα για να υπογραμμίσουν αυτό που διακυβεύεται: να βεβαιωθούν ότι οι Ευρωπαίοι κατανοούν τη σοβαρότητα του πολέμου και τους λόγους για τους οποίους πρέπει να βοηθηθούν οι Ουκρανοί· ότι μέρος της αντιμετώπισης της επιθετικότητας της Ρωσίας σημαίνει παροχή βοήθειας στον ουκρανικό πληθυσμό με πολλούς τρόπους, μεταξύ άλλων εντός των κρατών της ΕΕ.
2. Δημοσιοποίηση θετικών ιστοριών μετανάστευσης
Η μετανάστευση είναι ήδη πολύ πολιτικοποιημένη και πολύ αμφιλεγόμενη στην Ευρώπη. Αλλά η ΕΕ χρειάζεται μετανάστευση – από την Ουκρανία και αλλού. Εκτός από το ηθικό επιχείρημα για την υποστήριξη των Ουκρανών προσφύγων, οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν επίσης να επισημάνουν τα οφέλη που μπορούν να φέρουν οι νέες αφίξεις όσο αφορά την οικονομία της ΕΕ. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να τονίσουν ότι πολλοί Ουκρανοί πρόσφυγες έχουν μορφωτικό επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή περιζήτητες δεξιότητες και επομένως θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κάλυψη των ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανιών φιλοξενίας και τροφίμων. Οι ανακοινώσεις θα πρέπει επίσης να επικεντρωθούν στις ιστορίες επιτυχίας των Ουκρανών που εργάζονται ήδη στην ΕΕ εδώ και αρκετό καιρό. Πράγματι, οι Ουκρανοί πρόσφυγες τονίζουν συχνά ότι δεν θέλουν να είναι θύματα στις χώρες υποδοχής τους· θέλουν να σταθούν στα πόδια τους και να συνεισφέρουν στην κοινότητα. Η ενίσχυση των φωνών των Ουκρανών με αυτόν τον τρόπο θα παρείχε μια ισχυρή αντίστιξη στις γραμμές επίθεσης που κυκλοφορούν ήδη στο διαδίκτυο.
3. Εύρεση νέων τρόπων καταπολέμησης της παραπληροφόρησης
Η τρέχουσα προσέγγιση της ΕΕ για την καταπολέμηση της ρωσικής παραπληροφόρησης είναι υπερβολικά αντιδραστική. Το μπλοκ επιδιώκει σε μεγάλο βαθμό μια μέθοδο “αποκάλυψης ανακριβειών” για τον έλεγχο γεγονότων μεμονωμένων ιστοριών στο Διαδίκτυο – η οποία, φυσικά, έρχεται μόνο αφότου ένας ψευδής ισχυρισμός αρχίσει να κυκλοφορεί. Πρωτοβουλίες όπως το EUvsDisinfo, ένα βασικό έργο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, απεικονίζουν αυτήν την προσέγγιση. Το 2022, εξέθεσε τακτικά τα μηνύματα που τροφοδοτεί το Κρεμλίνο προς την ευρωπαϊκή σφαίρα, και τα οποία κυμαίνονταν από άρνηση εγκλημάτων πολέμου έως δυσφήμιση των Ουκρανών προσφύγων. Ωστόσο, τέτοιες δραστηριότητες αποτυγχάνουν να αποτρέψουν αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση είτε από το να μπουν είτε από το να διαμορφώσουν τον δημόσιο διάλογο. Ενώ οι δραστηριότητες ελέγχου γεγονότων είναι ζωτικής σημασίας, η ΕΕ παρορά άλλες προληπτικές στρατηγικές, όπως η εκπαίδευση ψηφιακών δεξιοτήτων για άτομα που ενδέχεται να είναι επιρρεπή σε ψευδείς πληροφορίες. Η ΕΕ δεν μπορεί να συμβαδίσει με την τεράστια προσπάθεια ρωσικής προπαγάνδας μόνο μέσω της “αποκάλυψης ψευδών”, κυρίως επειδή διαθέτει μόνο μια χούφτα ανθρώπων επιφορτισμένων με το να ανταποκριθούν στη ροή ψευδών του Κρεμλίνου.
Τα βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση περιλαμβάνουν το να απαγορευτούν τα χρηματοδοτούμενα από τη Μόσχα κανάλια RT και Sputnik από την επικράτειά της, κάτι που βοηθάει στο να αποτραπεί σημαντικό μέρος της προπαγάνδας του Κρεμλίνου από το να εισέλθει στη δημόσια σφαίρα. Ωστόσο, τέτοια μέσα παραμένουν σε θέση να εκμεταλλευτούν τα κενά της απαγόρευσης. Απαιτείται μια πιο συστηματική και μακροπρόθεσμη προσέγγιση. Για παράδειγμα, το 2021 το Ευρωπαϊκό Ταμείο Μέσων και Πληροφοριών υποστήριξε πολυάριθμα έργα που αποσκοπούν στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης αναπτύσσοντας στρατηγικές που κυμαίνονται από τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης έως την εκπαίδευση ψηφιακών ικανοτήτων. Ανέφερε ότι το ενδιαφέρον για το πρόγραμμα χρηματοδότησής του ήταν συντριπτικό (το συνολικό ποσό που ζητήθηκε ήταν τριπλάσιο από αυτό που είχε προϋπολογιστεί), γεγονός που δείχνει την έλλειψη οικονομικής υποστήριξης για προγράμματα παιδείας στα μέσα επικοινωνίας και έρευνα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης στην Ευρώπη. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να αυξήσει την οικονομική υποστήριξη προς ανεξάρτητες δραστηριότητες ελέγχου γεγονότων και παρακολούθησης, ενώ παράλληλα θα εργαστεί για να ενσωματώσει την κατάρτισης στον “αλφαβιτισμό στα μέσα επικοινωνίας” στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα και σε άλλες ευάλωτες ομάδες που δεν διαθέτουν ψηφιακές δεξιότητες.
Ο χειμώνας απέχει πολύ από το να τελειώσει και ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα έχει ακόμα μεγάλες ελπίδες ότι μπορεί να μεταστρέψει τη σεζόν προς όφελός του. Βασίζεται σε συνεχείς αεροπορικές επιδρομές και μπλακ άουτ για να σπάσει τη βούληση των Ουκρανών, υψηλές τιμές για να αποδυναμώσει την ευρωπαϊκή αποφασιστικότητα και ένα νέο κύμα προσφύγων που θα διαβρώσει σοβαρά τη συμπάθεια προς την Ουκρανία. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν πρέπει να επιτρέψουν στο Κρεμλίνο να εργαλειοποιήσει τους πρόσφυγες. Αντίθετα, πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τη διαμόρφωση του αφηγήματος, και μάλιστα σύντομα.
Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ
