Ανάλυση: Το νέο γεωπολιτικό πλαίσιο για τα Βαλκάνια στο 2021
1 min read
Τα Βαλκάνια ανέκαθεν υπήρξαν μια γωνιά στον πλανήτη γεμάτη ενδιαφέρον, πλούσια σε ανταγωνισμούς ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής υπό εξέτασης, ευρισκόμενες είτε στη γηραιά ήπειρο είτε εκτός αυτής. Οι λόγοι, πολλοί.
Φώτιος Ν. Τεγόπουλος, διεθνολόγος – MSc Political Science @ University of Amsterdam & Τμήμα ΔΕΣ Πανεπιστημίου Πειραιώς
Από το εμπόριο και την οικονομία, μέχρι και την απόκτηση ζωτικού γεωπολιτικού χώρου και την απόκτηση επιρροής σε σειρά χωρών. Την ίδια στιγμή, ουδέποτε εξέλειπαν οι εθνικιστικές εξάρσεις, που ήταν ακόμη πιο εμφανείς την εποχή της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας στην τεταμένη δεκαετία του 1990. Έκτοτε, η πλειονότητα των χωρών που έκαναν την εμφάνισή τους εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ σταδιακά, ενώ για ορισμένες εξ’ αυτών υπάρχει η (παγωμένη) προοπτική εισόδου στην ΕΕ. Τα προβλήματα ωστόσο παραμένουν άλυτα, το ίδιο και οι προκλήσεις που χρήζουν αντιμετώπισης. Σ’ αυτές συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, τα σοβαρά θέματα της πάταξης της διαφθοράς και της αντιμετώπισης του οργανωμένου εγκλήματος. Δεν μπορεί φυσικά να λησμονήσει κάποιος και τη μετανάστευση προς χώρες της ΕΕ, προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και εργασίας από δυσαρεστημένους πολίτες των εν λόγων κρατών, όπως λόγου χάριν από τη Βοσνία στη Γερμανία ή από την Αλβανία στη Γαλλία.
Η αντικατάσταση της ΕΕ από άλλες δυνάμεις που ενδιαφέρονται για την περιοχή
Αρχικά, να σημειωθεί πως από τις 6 χώρες των Δ. Βαλκανίων μόλις οι δύο έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για ένταξη στην ΕΕ (Σερβία & Μαυροβούνιο). Άλλες δύο είναι εδώ και χρόνια στον προθάλαμο, δίχως να έχουν αρχίσει οι συνομιλίες για την προσχώρηση στην ομάδα των 27 (Αλβανία & Βόρεια Μακεδονία), ενώ οι υπόλοιπες που απομένουν (Κόσσοβο & Βοσνία – Ερζεγοβίνη) θεωρούνται απλώς εν δυνάμει υποψήφιες χώρες. Οι αιτίες εδράζονται τόσο σε εσωτερικής φύσεως προβλήματα, όσο και σε δυσκολίες στις σχέσεις με γειτονικά κράτη (π.χ. για το Κοσσυφοπέδιο διάλογος με τη Σερβία και πιθανότητα λύσης με ανταλλαγή εδαφών).
Στα αμιγώς γεωπολιτικά, με την ένταξη στην ΕΕ να φαντάζει απατηλό όνειρο τη δεδομένη στιγμή για λόγους τόσο που σχετίζονται με την απροθυμία πολλών κρατών – μελών να δεχθούν τις 6 χώρες της περιοχής, όσο και με την έλλειψη βούλησης υλοποίησης ουσιωδών μεταρρυθμίσεων από τα υποψήφια κράτη που θα τους ανοίξουν διάπλατα την πόρτα της εισόδου, αλλά και λόγω της επιρροής άλλων χωρών στην περιοχή, είναι προφανές πως αναζητούν το βηματισμό τους. Επιπρόσθετα, με δεδομένους τους πολύ χαμηλούς ρυθμούς εμβολιασμού (εξαιρουμένης της Σερβίας) δε μπορεί να μιλήσει κάποιος για βραχυπρόθεσμή ή μεσοπρόθεσμη ανάκαμψη, την στιγμή που τα νούμερα της πανδημίας είναι εξόχως ανησυχητικά. Το κενό που άφησε η Ένωση αναπληρώνεται νομοτελειακά από Ρωσία και Κίνα, που αναπτύσσουν τα δικά τους μέσα για επιρροή σε κατά τεκμήριο αδύναμα κράτη. Η εξυπηρέτηση ευρύτερων συμφερόντων επιτυγχάνεται μέσα από τη διπλωματία των εμβολίων, καθώς αποτελεί έναν αξιόπιστο δίαυλο για την επέκταση της παρουσίας τους στη Σερβία, στη Βοσνία και αλλού. Να σημειωθεί ότι η Σερβία που πηγαίνει περίφημα στους εμβολιασμούς οφείλει αυτή της την επιτυχία κυρίως σε κινέζικα και ρώσικα εμβόλια, με ότι αυτό συνεπάγεται διπλωματικά.
Οι εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις για τις γειτονικές χώρες
Κοιτώντας κανείς τις γεωπολιτικές και γεωοικονομικές εξελίξεις στις γειτονικές βαλκανικές σχέσεις, διαπιστώνει κανείς με σχετική ευκολία πως η Αλβανία έχει ενταχθεί στην τουρκική σφαίρα επιρροής, με το γείτονα εξ’ ανατολών να ελέγχει ζωτικής σημασίας κομμάτια της οργάνωσής της και ταυτόχρονα να επενδύει σημαντικά ποσά σε τομείς όπως η υγεία και η παιδεία. Παράλληλα, είναι εμφανής η προσπάθεια υπονόμευσης λύσεων και στα ζητήματα που αντιμετωπίζει με την Ελλάδα, με προεξάρχον το θέμα της οριοθέτησης ΑΟΖ την οποία προσπαθεί με κάθε τρόπο να εμποδίσει. Η ύπαρξη του ναύσταθμου στον Αυλώνα προς διευκόλυνση των τουρκικών πλοίων, η εκπαίδευση των αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών της και η παρουσία Τούρκων στο μετοχικό κεφάλαιο τηλεοπτικών σταθμών με έδρα την Αλβανία λέει επίσης πολλά για το πόσο βαθιά είναι η παρουσία της στη χώρα αυτή. Για τη Β. Μακεδονία οφείλουμε να αναφέρουμε πως πέραν από τη Συμφωνία των Πρεσπών, υπάρχουν και άλλες αξιοσημείωτα ζητήματα προς επίλυση και ανοιχτά μέτωπα. Ένα από αυτά συνιστά και η διαχείριση των σχέσεων με τη Βουλγαρία, μετά την άσκηση από την πλευρά της του βέτο για τις ενταξιακές συνομιλίες, όπως επίσης και το θέμα της αναγραφής της εθνότητας στις ταυτότητες των πολιτών. Ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και τελικώς, οδηγείται προς διευθέτηση με την απουσία συμπερίληψής τους. Επιπρόσθετα, τα πράγματα στο εμβολιαστικό σκέλος δεν εξελίσσονται ομαλά, με τη Σερβία (σε επίδειξη ισχύος) να της παράσχει εμβόλια, για εμφανείς λόγους..
Το εμπόδιο για Κόσσοβο και Σερβία
Αναφορικά με το Κόσσοβο, μετά τις εκλογές στις 14/2 αναμένονται εξελίξεις για το διάλογο με τη Σερβία, η επιτυχής κατάληξη του οποίου θα σημάνει και ευκολότερη πορεία προς την ΕΕ. Μένει να φανεί αν μια συμφωνία θα γίνει με ανταλλαγή εδαφών ή δίχως. Πάντως, πληθαίνουν οι φωνές πως ο αλβανικός παράγοντας θα θελήσει να επωφεληθεί της συγκυρίας, για να προωθήσει τις δικές του επιδιώξεις για το Κοσσυφοπέδιο. Η πιθανότητα ένωσης με την Αλβανία, σε συνδυασμό και με εργαλειοποίηση του αλβανικού στοιχείου στη Βόρεια Μακεδονία είναι κάτι που δεδομένα δεν περνά απαρατήρητο από τα Τίρανα, ενώ την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ φαίνονται διατεθειμένες να υποστηρίξουν το διμερή διάλογο υπό τη μεσολάβηση και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε ό,τι όλα αυτά αφορούν τη χώρα μας, η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίσει δυναμικά και με αυτοπεποίθηση τα ζητήματα της γειτονιάς της. Να εκμεταλλευτεί με αποφασιστικότητα και ψυχραιμία ορισμένα παράθυρα ευκαιρίας και να ενισχύσει τη θέση της. Πως; Οικονομική διπλωματία και υγειονομική αλληλεγγύη είναι οι άξονες, ομού μετά της δημόσιας διπλωματίας. Τα ανοιχτά ζητήματα είναι αρκετά και ουσιώες το να κλείσουν οριστικά: παραπομπή της διαφοράς στη Χάγη με την Αλβανία για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, άρση του εμπολέμου, ουσιαστική προστασία των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας στη βόρεια Ήπειρο, πιστή εφαρμογή της συμφωνίας με τη Β. Μακεδονία. Επ’ ουδενί δεν πρέπει ν’ αφεθούν στην τύχη τους, καθώς ο γείτονας εξ’ ανατολών καραδοκεί…
